Europa waakt over ons. Er werd een evaluatieagentschap voor geneesmiddelen (EMA, European Medicine Agency) en een agentschap voor voedselveiligheid opgericht (EFSA, European Food Safety Control). Mogen we dan nog klagen? Helemaal niet want die agentschappen werken voor ons welzijn. Maar er is ook een keerzijde van de medaille en nu staan onze voedingsmiddelen onder strikte controles tot en met de verpakking. We komen uit een echt hectisch tijdperk op gebied van gezondheidsclaims en daar diende wat orde op zaken gesteld. Maar waarom worden sommige claims aanvaard en andere niet? We geven twee voorbeelden: van vitamine C en van de probiotica.

Als we naar het verleden kijken, merken we dat vitamine C een lange geschiedenis achter de rug heeft. Zoals in veel gevallen begon het met een pathologie, met name scheurbuik. In verschillende gedocumenteerde verhalen van scheepsbemanningen werd gesteld dat ze gered waren van scheurbuik door verbruik van plantaardige producten waarvan men later wist dat ze rijk waren aan vitamine C. En dat begon al in de 16de eeuw. In 1928 toonde Stefansson aan dat de Eskimo’s overleefden zonder plantaardige producten in hun voeding omdat ze zeer vers vlees aten dat weinig bereid werd. Korte tijd later hebben Szent-Gÿorgyi en zijn team de anti-scheurbuik factor geïsoleerd, het ascorbinezuur. Ze kregen daarvoor de Nobelprijs voor Geneeskunde in 1937. Later werd vitamine C gesynthetiseerd en kon het industrieel worden gefabriceerd en konden het metabolisme en de effecten ervan worden in detail worden bestudeerd. Vitamine C heeft dus een lange geschiedenis achter de rug. Daardoor heeft vitamine C de tijd gehad om bewijzen op te stapelen op talrijke vlakken zoals hypertensie, endotheeldisfunctie, chronische inflammatie, infectie met Helicobacter pylori, enz. De studies werden trouwens uitgevoerd met een methodologie die zeer nauw ligt bij die van klinische studies in de farmacologie. Op nutritioneel gebied kon zelfs worden aangetoond dat de minimale dagelijkse aanbreng via de voeding 200 mg/d bedraagt om gezond te blijven en het risico op de betreffende aandoeningen zo gering mogelijk te houden. Recentelijk verscheen er een zeer mooie publicatie van het Linus Pauling Instituut, gespecialiseerd in het bestuderen van vitamine C, over dat onderwerp onder leiding van B. Frei. In het zelfde literatuuroverzicht werd ook de vraag gesteld over de maximaal getolereerde dosis en de auteurs geven aan dat een dosis van 1 tot 2g/d als maximum dient beschouwd. Maar zelfs deze voorzichtige limiet wordt soms aangevochten met als argument dat er gevallen gekend zijn van doses die soms veel hoger waren en die geen problemen hebben veroorzaakt. Er zijn in onze landen gevallen bekend van insufficiëntie en in sommige gevallen zoals bij abnormale vermoeidheid kan een supplement gunstig zijn als er geen onderliggende organische oorzaak is.

Paradoxaal genoeg werden probiotica onbewust gebruikt door de mensen in de prehistorie, als ze hun magere jachtbuit zo goed mogelijk bewaarden. En dat bleef ongetwijfeld zo eeuwenlang totdat ze in de vergetelheid raakten behalve dan in culturen die yoghurt en kefir nuttigden. Pas in het begin van XXste eeuw (1907) opperde de bioloog Metchnikoff voor het eerst de idee dat micro-organismen een gunstige rol zouden kunnen spelen voor de gezondheid. Metchnikoff kreeg eveneens de Nobelprijs Geneeskunde (met Paul Erlich in 1908) maar niet voor zijn werk over probiotica. Dat was voor zijn onderzoek naar immuniteit, in het bijzonder over macrofagen. Later stelde de Japanner Minoru Shirota in de jaren 1930 een fermentatieproduct voor op basis van een welbepaalde lactobacillenstam. Dat was het begin van Yakult. Sindsdien hebben ettelijke studies elkaar opgevolgd over de weldaden van probiotica. We beschikken nu over een indrukwekkend aantal argumenten om te bevestigen dat probiotica met hun gunstige effecten voor de gezondheid een realiteit zijn. Maar zoals de specialisten van de probiotica zelf aangeven dienen bepaalde aspecten van de studies over specifieke eigenschappen van de stammen verder uitgediept alsook hun identificatie , de hoeveelheden, enz. Er zijn nog tegenstrijdige reuslaten in de literatuur en de evaluatiecriteria zijn niet altijd correct. Maar vanwege de regelgevende overheden dient erkend dat de trend al te duidelijk is om op een zelfde manier te handelen als voor de evaluatie van geneesmiddelen. Hier gaat het over voeding en niet over geneeskunde.

We kunnen besluiten dat bepaalde feiten duidelijk zijn aangetoond zoals de meeste die te maken hebben met vitamine C. Maar andere gegevens zijn ongetwijfeld wel exact maar dienen nog meer wetenschappelijk bewezen. Het controleagentschap zelf dient haar eigen manier van functioneren te verfijnen en de politieke overheden dienen hun definities te herzien om farmacologie en voeding niet te verwarren, de vorsers dienen eveneens hun methoden te heroriënteren. Iedereen lijkt zich daarvan bewust aangezien de betreffende officiële instellingen en ook de wetenschappelijke organisaties guidelines hebben voorgesteld voor die verschillende aspecten van deze problematiek.