Zoals Professor Jean Nève (ULB en Hoge Gezondheidsraad) onlangs verduidelijkte op het symposium rond vitamine C in Brussel biedt de voeding een mogelijkheid om de gezondheid te beschermen. Gezonde voedingsgewoonten bestaan wel degelijk. Ze werden geïdentificeerd, evenals de factoren die er een rol in spelen. De strijd tegen reactieve zuurstofverbindingen, verantwoordelijk voor oxidatieve stress, is één van die aspecten, omdat ze via de voeding kan verlopen. Dat geldt ook voor de versterking van de immunologische weerstand.

Maar uiteraard is zo’n bescherming slechts mogelijk als de stoffen die daartoe bijdragen in voldoende hoeveelheid aanwezig zijn in de voeding. Vandaar dat zich een verschuiving voordoet in de voedingsparadigmata en dat men de optiek van een adequate voeding is gaan vervangen door een streven naar een optimale voeding, verklaarde Jean Nève. In het eerste geval tracht men vooral de symptomen van een tekort te voorkomen en de functies die klassiek afhankelijk zijn van de betrokken voedingsstof te vrijwaren. In het tweede geval heeft men de ambitie de gunstige effecten van de voedingsstof of de groep voedingsstoffen te optimaliseren, zonder de gezondheid van de personen schade te berokkenen. In die nieuwe optiek heeft de Hoge Gezondheidsraad nutritionele aanbevelingen opgesteld voor België, meer bepaald voor vitamine C. Met die verschuiving in de optiek is ook de methode veranderd. In het verleden waren de criteria voor het opstellen van de aanbevelingen gericht op het verbruik bij personen in goede gezondheid. Vandaag houden ze daarnaast ook nog rekening met een aantal meer experimentele criteria. Zo zijn er naast de bewezen rol van een voedingsstof (voor vitamine C : preventie van scheurbuik, anti-oxiderend effect en positieve inwerking op de ijzeropname) nog andere vermelde effecten (nog steeds voor vitamine C: preventie van kanker, cardiovasculaire ziekten, degeneratieve stoornissen zoals cataract). Er wordt ook rekening gehouden met epidemiologische studies die een correlatie aantonen tussen de serumconcentratie van de voedingsstof en een maximale bescherming tegen de aandoeningen waar de voedingsstof een preventieve rol kan spelen. Verdere nuanceringen in de aanbevelingen die steunen op de voorgaande criteria zijn afkomstig uit inzichten op het vlak van de fysiologie, zoals de absorptie, de tubulaire heropname, eventuele entero-hepatische cycli, excretie in urine en faeces, eventuele opslag, kortom de kinetica van een nutriënt in het organisme. Uiteraard houdt men ook rekening met de tolerantie en het bestaan van eventuele toxische doses. De integratie van al deze gegevens leidt tot een schema dat de dosis-effect relatie weergeeft en het volledige spectrum van gevolgen aangeeft op elk niveau van opname. Die opname kan gaan van ernstige tekorten, die dodelijk kunnen zijn, tot toxiciteit, met het hele tussenliggende gamma van adequate toevoer, optimale hoeveelheden en zelfs farmacologische effecten. De bijgaande afbeelding toon zo’n schema, dat Prof. Jean Nève voorstelde tijdens zijn lezing (Tablel).

Wat houdt dit alles in voor vitamine C ? Prof. Balz Frei, directeur van het Linus Pauling Institute van de Oregon State University in de USA herinnerde aan de talrijke, gekende fysiologische effecten van vitamine C. De stof treedt op als co-factor voor verschillende enzymen, die meer bepaald instaan voor diverse oxido-reductie reacties. Ze voorkomt scheurbuik en er zijn goede reden om aan te nemen (vermelde effecten) dat ze aandoeningen kan voorkomen, zoals bepaalde kankers en cardiovasculaire ziekten. Observatiestudies wijzen in dezelfde richting, verklaarde Prof. Frei. We kennen de beroemde Framingham studie, die overigens nog steeds loopt. Ze bewees dat het risico van cardiovasculaire ziekte rechtstreeks verband hield met het LDL-cholesterol gehalte en een omgekeerd verband vertoonde met het HDL-cholesterol gehalte. Sinds de publicatie van die gegevens zijn heel wat andere studies dit komen bevestigen. Verder werd aangetoond dat dit cardiovasculaire risico ook in verband stond met de concentratie aan inflammatoire markers, waaronder CRP (C-reactive proteïn), dat uitvoerig bestudeerd werd in die optiek. En tenslotte is ook de rol van oxidatieve stress, meer bepaald het effect hiervan op de LDL, goed gekend. We weten nu dat geoxideerde LDL merkbaar atherogener zijn dan de niet-geoxideerde vormen. Oxiderende stress oefent eveneens een schadelijke invloed uit op het endotheel. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat vitamine C door zijn anti-oxiderende rol bescherming biedt tegen de agressie van het endotheel en de oxidatie van de LDL. Door deze dubbele werking beschermt het vitamine tegen atheromatose en de dramatische cardiovasculaire gevolgen daarvan. Een studie onderzocht de blootstelling van serum aan AAPH, een stof die vrije radicalen oplevert. Ze toonde dat een oxidatie van veresterd cholesterol, fosfolipiden en triglyceriden pas optrad wanneer de concentratie aan vitamine C in het milieu uiterst laag lag. Met andere anti-oxiderende stoffen (uraat, alfa-tocoferol, -SH groepen...) was die oxidatie reeds meetbaar lang vóór de concentratie aan deze stoffen sterk afnam.

Dit toont het beschermend effect van vitamine C tegen de oxidatie van de atherogenen lipiden duidelijk aan. Klinisch blijkt de voortplantingssnelheid van de pulsgolf, als marker voor de arteriële vaatstijfheid, beter bij een voldoende vitamine C inname dan bij een insufficiëntie. De echografische meting van de vaatdiameter wijst in dezelfde richting, evenals de evaluatie van de endotheeldependente arteriële vaatdilatatie. Al die gegevens, naast nog heel wat andere waarvoor hier de plaats ontbreekt, leveren dus een reeks sterk convergerende argumenten op om te besluiten dat vitamine C een beschermende rol speelt op cardiovasculair vlak.